Đạo tu thân, đạo đối nhân xử thế, đạo trị vì trong các kinh điển cổ đại phương Đông thường giảng về vẻ đẹp của “Trung” và “Hòa”. Hai chữ này bao quát rất nhiều phương diện khác nhau, mang nội hàm rộng lớn, cũng là nền tảng của triết học phương Đông.
“Lễ ký – Trung dung” viết rằng: “Khi vui mừng, oán hận, bi ai, khoái lạc chưa bộc phát thì gọi là trung, khi bộc phát rồi mà có thể ước chế thì gọi là hoà. Trung chính là bản tính căn bản nhất của mỗi người, Hoà chính là đạo lý mà mỗi người cần noi theo. Đạt được trung hoà, trời đất yên ổn, vạn vật sinh sôi nảy nở.”
“Luận ngữ – Dung dã” lại viết: “Lấy Trung Dung làm cái đức [để tu dưỡng], thì đạt tới cao lắm thay.” Trung dung nghĩa là gì? Chính là không nghiêng bên này không ngả bên kia, điều hoà cân bằng trong việc đối nhân xử thế.
Nét đẹp tinh tuý của trung hoà cho mọi người biết rằng mọi sự việc đều tuân theo một chữ “độ”. Chữ “độ” chính là quy luật tự thân của sự vật, vừa vặn phù hợp với quy luật này, thì có thể thuận buồm xuôi gió, nếu không sẽ gặp phải nhiều trở ngại. Người xưa dạy “cương dịch chiết, nhu dịch khúc”, vật cứng dễ bị bẻ gãy, vật mềm dễ uốn cong. Vì thế con người nên thủ tại giữa “cương” và “nhu”, chính là “độ”.
Bậc trí giả giảng: “cái tôi” thái quá hoặc không có “cái tôi” đều là điều đáng thương. Đây là đạo lý Trung, Hòa trong vấn đề tự ngã.
Kẻ có cái tôi quá lớn sẽ mù quáng tự tin mà trở thành tự đại, từ đó trở nên kiêu căng tự phụ, khăng khăng làm theo ý mình, trong mắt không chứa nổi ai, đặt bản thân làm trung tâm không nghĩ đến cảm thụ của người khác. Thời gian dài sẽ hình thành thói quen tính cách tự tư tự lợi, khiến cho cuộc sống chán chường.
Ngược lại, người mà không tìm hiểu bản ngã của mình thì lại càng tự ti, cả ngày chỉ nghe theo người khác, người khác nói sao mình nói vậy, không biết như nào là tốt, quá quan tâm đến việc mọi người nhìn mình ra sao, cuộc sống như vì người khác mà sống, việc gì cũng nhìn theo người khác mà làm, xem biểu hiện của họ mà làm, mệt mỏi cả một đời.
Vậy nên, người vượt quá giới hạn của bản thân hay không khống chế được bản thân đều không thể nhìn thấy chân tướng của sự việc.
Trong con mắt của người vượt quá bản thân chỉ có chính họ, làm sao còn quan tâm được bản chất chân chính của sự vật nữa. Họ cho rằng chân lý đa số đều là chân lý của bản thân mình định nghĩa ra.
Còn người không biết bản thân là gì thì lại đi sang một cực đoan khác. Họ từ bỏ năng lực suy nghĩ và tư duy của bản thân, người khác nói như thế nào, họ đều tin, không có suy xét xem điều được nói có đúng là chân lý hay không.
Lại xét đến quan hệ giữa người và người. Nếu ở quá xa nhau, thì sẽ sinh ra tương tư khổ não, nếu ở quá gần, thì sẽ nhìn nhau mà không vừa mắt, mâu thuẫn không dừng, vậy nên mới có câu “Xa là bạn, gần là thù”, khoảng cách thích hợp mới sinh ra điều tốt đẹp. Quan hệ giữa người với người cũng nên cầu được đến nét đẹp của Trung và Hoà, tìm được cự ly thích hợp nhất, thấu hiểu sự tôn trọng giữa người với nhau.
Kỳ thực đạo “trung hoà” bao hàm mọi phương diện xung quanh cuộc sống sinh hoạt chúng ta: nấu cơm, muối không thể bỏ quá nhiều hoặc quá ít, cho nhiều thì mặn không thể ăn, cho ít thì nhạt không có vị; thích ăn một thứ gì đó, ăn không được liền thèm, ăn nhiều thì lại bị ngấy; đối với việc ngủ, ngủ ít thì không đủ năng lượng, ngủ nhiều lưng đau eo nhức, tinh thần vì thế mà suy nhược, mệt mỏi; trong cuộc sống, nếu như quá bận rộn sẽ quên đi mục đích ban đầu của cuộc sống, không thể cảm thụ được niềm vui cuộc sống, quá an nhàn sẽ biến mọi chuyện trở nên vô vị, trong hư không cũng không cách nào cảm nhận được ý vị của sinh mệnh.
Con người ta cần giữ vững được thước đo trong việc tu thân cũng như đối nhân xử thế, điều chỉnh trạng thái nội tâm, tình cảm đều có chừng mực, có thể làm được “Lạc nhi bất dâm, ai nhi bất thương”, hưởng vui vẻ mà không rơi vào dục vọng dâm tà, biết bi ai mà chẳng bị thương tâm phẫn uất. Làm được vậy thì chính là hiểu được đạo Trung, Hòa.
Nếu có thể làm được “Bất dĩ vật hỷ, bất dĩ kỷ bi”, chẳng vì vật bên ngoài mà vui, chẳng vì bản thân mà buồn, chuyện gì cũng không để tâm bị dao động, tâm tồn chính nghĩa, gặp việc khó đến mấy, gặp việc lớn đến đâu cũng có thể tự nhiên xử lý theo chính nghĩa trong tâm mà không đắn đo, không rối loạn, thì đã hòa vào vẻ đẹp chân chính của Trung và Hoà. Bản thân đồng hóa với Đạo, như vậy có phải là đắc Đạo rồi không?
Thư Tỉnh
Theo Minghui