MỘT SỐ TÀI LIỆU LIÊN QUAN ĐẾN THÁNH NHẠC
THÔNG ĐIỆP “ANNUS QUI”
Đức Giáo Hoàng Bênêđictô XIV trong thông điệp Annus Qui năm 1749 đã phân biệt các bài hát thuộc thánh ca và âm nhạc kịch nghệ.
“Phải loại bỏ các bài hát mang tính sân khấu ra khỏi nhà thờ”. “Việc ca hát phải đồng giọng, và dàn hợp xướng phải được hát dưới sự điều khiển của một chuyên gia trong lĩnh vực hát xướng” (số 2). Xem trang 50
“Điều thứ ba mà chúng tôi phải cảnh báo cho quý vị đó là ngày nay các bài hát được đưa vào trong Giáo hội, thường đi kèm với bản hòa âm của đàn organ và của các nhạc cụ khác, chúng được trình diễn theo cách không mang vẻ ô uế, phàm tục hay kịch nghệ. Việc sử dụng đàn organ và các nhạc cụ khác vẫn chưa được chấp nhận trong toàn thế giới Kitô giáo” (số 3).
DIVINI CULTUS
Đức Giáo hoàng Piô XI (1857-1919)
Các chủng sinh, do tuổi còn trẻ và dễ dạy dỗ uốn nắn, cần phải được thường xuyên “hầu như hàng ngày” học tập hoặc thực hành thánh nhạc và thánh ca
Tông hiến cũng yêu cầu xem lại việc hát kinh Thần Vụ trong các nhà thờ lớn và các tu viện (đoạn 11).
Đức Piô XI yêu cầu “mỗi kinh sĩ hội hoặc ca đoàn tu sĩ” phải có một người chuyên trách kiểm soát để những lỗi hát sai phải được chỉnh sửa, các qui chế phải có hiệu lực, các ca viên phải thông thạo nghệ thuật hát xướng, và các bản văn cùng ký âm phải nghiêm chỉnh (đoạn 12).
Một điều mới mẻ trong tông hiến là yêu cầu thành lập các ca đoàn, thậm chí mở các trường dạy hát cho nam thiếu niên (đoạn 14).
Ngoài organ vẫn còn cấm các nhạc khí
KỶ NIỆM 100 NĂM TỰ SẮC TRA LE SOLLECITUDINI
22-11-2003
Mục đích
Thánh nhạc tham dự vào mục đích chung của nó là tôn vinh Thiên Chúa, thánh hoá và xây dựng các tín hữu”.
Thánh nhạc như một phương thế có sức nâng cao tâm trí lên cùng Thiên Chúa, mà còn như một sự trợ giúp quý báu cho các tín hữu trong việc “tham dự tích cực vào các mầu nhiệm rất thánh và lời cầu nguyện công cộng và trọng thể của Giáo hội”.
Truyền thống âm nhạc của toàn thể Giáo hội đã tạo nên một kho tàng vô giá, vượt xa các nghệ thuật khác, nhất là vì điệu nhạc thánh gắn liền với lời ca, là thành phần thiết yếu và hoàn chỉnh của phụng vụ trọng thể
Giáo hội đã cung cấp những bài hát mẫu tuyệt vời lấy lời ca trong các bản văn thánh, tùy theo óc sáng tạo của từng nền văn hoá. Những bài hát này được dùng trong các nghi lễ bên Tây phương cũng như Đông phương.
Bản văn Hiến Chế Phụng Vụ Thánh có nói các nghị phụ xác quyết rằng Giáo hội “chuẩn nhận và cho dùng trong phụng vụ tất cả mọi hình thức nghệ thuật đích thực, nếu những hình thức ấy có đủ những tiêu chuẩn áp dụng xứng hợp” trong các số 50 và 53 của Huấn Thị Musicam sacram
Đặc tính của thánh nhạc
Trình bày một loại nghệ thuật chân chính.
Vai trò cao quí và tầm quan trọng lớn lao của âm nhạc cũng như thánh ca.... cần thiết phải “thanh lọc phụng tự cho khỏi những kiểu cách tầm thường, những biểu hiện cẩu thả, những bản nhạc vô vị, những bản văn nhạt nhẽo và ít hài hoà với sự cao trọng của lễ nghi được cử hành”, hầu bảo đảm cho sự trang trọng và vẻ đẹp của âm nhạc trong phụng vụ.
Phải lấy sự thánh thiện làm điểm quy chiếu : “Thánh nhạc càng liên kết chặt chẽ với hoạt động phụng vụ bao nhiêu thì càng thánh hơn bấy nhiêu”.
Phaolô VI: “Tất cả những gì ở ngoài đền thờ đều không thích hợp để vượt qua ngưỡng đền thờ”. Và ngài đã xác định rõ rằng “nếu chúng ta không đồng thời có ý thức về sự cầu nguyện, sự trang nghiêm, sự trang trọng và vẻ đẹp, thì âm nhạc, khí nhạc và thanh nhạc sẽ tự cầm chân không thể bước vào lãnh vực của sự thánh thiêng và tôn giáo được”.
Không thể có âm nhạc dành cho việc cử hành những nghi lễ thánh mà trước hết đó không phải là “một nghệ thuật đích thực”, có khả năng đạt được sự hữu hiệu “mà Giáo hội muốn có, khi đón nhận nghệ thuật các âm thanh vào trong phụng vụ của mình”.
Âm nhạc phụng vụ phải đáp ứng những đòi hỏi cốt yếu và chuyên biệt của phụng vụ; nó phải dính liền với những bản văn mà âm nhạc muốn trình bày, phải hoà hợp với mùa và thời khắc phụng vụ mà âm nhạc được dành cho, lại tương ứng với những cử chỉ mà nghi thức đề ra.
Hội nhập văn hóa: “… Tuy Giáo hội cho phép mỗi dân tộc được đưa những hình thức đặc thù tạo nên đặc tính âm nhạc riêng của dân tộc mình vào các sáng tác nhạc Giáo hội, nhưng những hình thức này phải tùy thuộc những đặc tính chung của thánh nhạc, khiến không một dân tộc nào nghe mà có cảm giác là âm nhạc đó không ra gì”. Nói cách khác, khung cảnh thánh thiêng của buổi cử hành phụng vụ, không bao giờ được trở thành một phòng thí nghiệm, hay một nơi để thử những sáng tác hay biểu diễn mà không được kiểm tra kỹ lưỡng…
Công đồng Vatican II nhìn nhận “bình ca là loại hát riêng của phụng vụ Rôma”. Vì thế, phải dành chỗ nhất cho bình ca, trong những hoạt động phụng vụ có ca hát, được cử hành bằng tiếng La-tinh.
Như Thánh Piô X trước kia, chính Công đồng Vatican II cũng nhìn nhận rằng “các loại thánh nhạc khác, và đặc biệt nhạc đa âm, không hề bị loại trừ khỏi các buổi cử hành phụng vụ”.
Ca đoàn
Hiến Chế Phụng Vụ Thánh “Phải lưu tâm phát triển các ca đoàn, nhất là tại các nhà thờ chính toà”
Thật vậy, ca đoàn phải lo hát đúng các phần riêng của mình, tùy theo thể loại các bài ca, và cổ võ cho tín hữu tích cực tham gia vào việc ca hát. Lại cũng phải có một ca đoàn, một nhóm hát trong nhà thờ hay một nhóm ca viên tuyển lựa, và hết sức khích lệ cho có như thế, đặc biệt trong các nhà thờ chính toà và các nhà thờ quan trọng khác, trong các chủng viện và học viện dòng tu”.
Vai trò ca đoàn: lãnh đạo và nâng đỡ cộng đoàn và đôi lúc trong phụng vụ, họ có vai trò riêng và đặc biệt.
Về mặt âm nhạc trong các buổi cử hành phụng vụ, không thể để cho mỗi người tùy hứng và tự do thao túng, mà phải giao cho một ban chỉ huy được bàn soạn kỹ càng, biết tôn trọng kỷ luật và có khả năng. Đó là kết quả đầy ý nghĩa do việc huấn luyện phụng vụ thích hợp.
Huấn luyện âm nhạc
Công đồng Vatican II cũng nhắc nhở : “Phải hết sức chú trọng đến việc giảng dạy và thực hành âm nhạc trong các chủng viện, các tập viện nam nữ tu sĩ, các học viện và cả trong các tổ chức cũng như học đường Công giáo khác”.
Âm nhạc hiện đại?
Vì Giáo hội đã luôn luôn nhìn nhận và ủng hộ sự tiến bộ của các nghệ thuật, bởi thế không nên ngạc nhiên là ngoài bình ca và nhạc đa âm, Giáo hội cũng chấp nhận trong các buổi cử hành, cả nhạc hiện đại nhất, miễn là nhạc đó tôn trọng tinh thần phụng vụ và những giá trị khác của nghệ thuật.
Vậy, các Giáo hội trong các quốc gia khác nhau, được phép sử dụng, trong những sáng tác dành cho việc thờ phượng, “các hình thể đặc thù, một cách nào đó, làm nên đặc tính âm nhạc riêng của mình”.
Thánh ca bình dân
Hiến Chế Sacrosanctum nói như sau : “Thánh ca bình dân tôn giáo phải được ủng hộ cách khôn ngoan, để trong các việc đạo đức cũng như trong chính các hoạt động phụng vụ”, tiếng tín hữu có thể vang lên.” Loại hát này xem ra như đặc biệt thích hợp cho các tín hữu tham dự, không những các việc sùng kính, “theo các quy tắc và chỉ thị của chữ đỏ”, mà còn chính Phụng vụ nữa.
Sáng tác
“Đối với Giáo hội, một sáng tác càng thánh thiêng và càng mang tính phụng vụ, khi càng gần với bình ca về nhịp điệu, cảm hứng và phong cách; và khi người ta càng nhận thấy nó không phù hợp với mẫu mực tiêu biểu này, thì nó lại càng ít xứng đáng với nhà thờ”.
Duy chỉ nghệ sĩ nào thấm nhuần sâu xa sensus ecclesiae (cảm thức Giáo hội) mới có thể cảm nghiệm và diễn tả được trong một giai điệu, chân lý của Mầu nhiệm cử hành trong phụng vụ.
Chuẩn nhận
Hội đồng Giám mục cũng sẽ tiến hành một cuộc kiểm tra chăm chú các bản văn dành cho các bài hát phụng vụ và sẽ lưu ý đặc biệt đến việc đánh giá cũng như cổ võ những cung điệu thực sự thích hợp để dùng trong phụng vụ.
Nhạc cụ
“Trong Giáo hội la-tinh, phải hết sức quí trọng đàn ống và coi đó như nhạc khí cổ truyền mà âm thanh có thể tăng thêm vẻ huy hoàng kỳ diệu cho các lễ nghi của Giáo hội và mạnh mẽ nâng các tâm hồn lên cùng Thiên Chúa và các sự trên trời”.
Nhưng phải ghi nhận sự kiện này là các sáng tác hiện thời thường dùng những hình thể âm nhạc khác nhau mà không thiếu phần trang trọng. Chừng nào những sáng tác đó là một trợ lực cho việc cầu nguyện của Giáo hội, chừng đó chúng có thể được coi như một sự phong phú quý giá. Tuy nhiên cần phải lo sao cho các nhạc khí thích hợp với công dụng thánh thiêng và xứng hợp với vẻ trang trọng của đền thờ, đồng thời có khả năng nâng đỡ cũng như yểm trợ tiếng hát của các tín hữu.
MUSICAE SACRAE DISCIPLINA
của Đức Piô XII, ngày 25/12/1955
Vấn đề
Chúng tôi được biết trong những năm gần đây, có vài nghệ sĩ đã xúc phạm nghiêm trọng đến lòng sùng kính của người Kitô hữu, khi cả dám đưa vào đền thánh một vài tác phẩm của họ, hoàn toàn chẳng có chút linh hứng tôn giáo nào, và trái ngược hẳn với những quy tắc chính đáng của nghệ thuật. Họ cố gắng biện minh cho cách hành động đáng tiếc này bằng những luận cứ xem ra đúng, mà quả quyết rằng đó là do bản tính đặc thù của nghệ thuật.
Số 24: Những nghệ sĩ nào không sống theo những chân lý đức tin hoặc sống xa cách Thiên Chúa trong tâm trí và trong hành động thì không được liên hệ xa gần với nghệ thuật tôn giáo.
Vai trò siêu việt của Thánh nhạc:
Thánh nhạc thì chiếm một chỗ quan trọng trong các nghi lễ. Bởi vậy Hội thánh phải lo lắng hết sức kỹ càng, vì Thánh nhạc được coi như trợ tá của Phụng vụ nên cần loại ra khỏi Thánh nhạc tất cả những gì không xứng đáng với việc tế tự thánh, hoặc những gì có thể ngăn trở người tham dự nâng tâm hồn lên cùng Chúa.
Vì thế, đối với Thánh nhạc, không có gì quý trọng hơn, cao siêu hơn là khéo léo hòa điệu với giọng nói của Linh mục đang dâng của lễ hy sinh thiêng thánh và hân hoan đáp lại những câu xướng của Linh mục họp với cộng đoàn những người tham dự và làm cho Phụng vụ thêm hoàn hảo nhờ vẻ đẹp cao quý của nghệ thuật.
32. Vai trò của Thánh nhạc cũng tương tự trong công việc phục vụ nói trên, khi hòa hợp và tăng vẻ long trọng cho các nghi lễ phụng vụ khác, đứng đầu là hát kinh phụng vụ trong cung thánh. Nhạc “Phụng vụ” đó rất được tuyên dương và ca ngợi.
Thánh ca Phụng vụ và âm nhạc tôn giáo
33. Tuy nhiên, cũng rất nên quý trọng một thể nhạc, tuy không hẳn là phụng vụ, nhưng cũng giúp ích rất nhiều cho tôn giáo vì cách diễn tả và mục đích của nó; đó là “Nhạc tôn giáo”.
Nhạc tôn giáo: Loại nhạc này trợ giúp trong việc huấn giáo cho thanh thiếu niên và thiếu nhi…
Các thể loại thánh nhạc
Thánh Piô X “Tất yếu phải có những đức tính đặc biệt của phụng vụ: trước tiên là sự thánh thiện và vẻ hoàn hảo của hình thức, từ đó phát xuất ra đặc điểm khác là phổ quát tính”.
40. Nhạc phải thánh thiện. Tất cả những gì có mùi trần tục, thì không được phép chấp nhận trong nội dung, cũng không được để cho len lỏi vào hình thức.
Nhạc đa âm
52. Chúng tôi không có ý loại bỏ ca nhạc đa âm đáng quý ra khỏi phụng vụ, vì âm nhạc đó có những đặc tính cần thiết nên có thể góp phần hữu hiệu để làm cho việc thờ phượng Thiên Chúa thêm huy hoàng và khơi dậy những tình cảm đạo đức trong tâm hồn các tín hữu.
54. Vì vậy, ngày nay trong các Vương cung Thánh đường, các Nhà thờ Chánh tòa, các Nhà thờ của dòng tu, người ta có thể diễn tấu các tác phẩm vĩ đại của những bậc thầy xưa, cũng như những bản nhạc đa âm của những tác giả hiện đại để làm cho phụng vụ thêm long trọng huy hoàng.
55. Không đem vào nhà thờ những bài hát đa âm mà thể nhạc khoa trương, rườm rà sẽ làm cho những lời ý nhị của phụng vụ bị tối nghĩa đi bởi quá dài dòng, hoặc làm ngăn trở nghi lễ đang cử hành, hoặc cuối cùng làm giảm giá trị tài nghệ và năng khiếu của các ca sĩ, và làm mất vẻ trang trọng của nghi lễ thánh.
Các nhạc cụ
56. Trong những nhạc cụ được sử dụng ở nhà thờ, rất xứng đáng đứng hàng đầu là Đại phong cầm
57. Ngoài Đại phong cầm ra, các nhạc cụ khác cũng có thể giúp Thánh nhạc cách hữu hiệu đạt tới cứu cánh rất cao siêu, một khi các nhạc cụ ấy không nhiễm màu trần tục, và không gào thét ồn ào, vì các điều này nghịch với bản tính của việc thờ phượng và phẩm cách của nơi thánh.
58. Ngoài ra, về các thể nhạc mà chúng ta không loại ra khỏi việc tế tự Công giáo, chính chúng tôi đã quy định rõ ràng và khái quát trong Thông điệp MEDIATORDEI rằng: “Chỉ cần các thể nhạc ấy không có gì là phàm tục hay khiếm nhã; hơn nữa vì sự thánh thiện của nơi thánh và vẻ trang trọng của các nghi lễ, các thể nhạc ấy cũng không cố đạt cho kỳ được những hiệu quả lạ và khác thường, thì lúc ấy phải cho phép du nhập vào các nhà thờ của chúng ta, vì chúng có thể góp phần to lớn vào việc tăng thêm vẻ huy hoàng của các nghi lễ và nâng cao các tâm hồn cũng như khơi động lòng sốt sắng đích thực”.
Dân ca:
60. Muốn cho cộng đoàn Kitô hữu được thêm phong phú và ích lợi về đường thiêng liêng, thì những bài hát đó phải hoàn toàn phù hợp với Giáo lý của đức tin Công giáo, trình bày và khai triển giáo lý đó cách chính xác, sử dụng một ngôn ngữ trong sáng và một giai điệu đơn sơ, tránh những lời ca dài dòng, cầu kỳ, vô nghĩa. Cuối cùng, mặc dù phải ngắn gọn và dễ hiểu, nhưng vẫn phải biểu lộ sự nghiêm trang và tính cách tôn giáo thực sự.
Đề nghị
70. Xin Chư huynh lo lắng trước tiên cho Nhà thờ Chánh tòa và tùy theo mức độ các điều kiện địa phương cho phép, trong các ngôi nhà thờ khác nữa thuộc quyền Chư huynh sao cho có được một “Ca đoàn chọn lọc” để nêu gương và khuyến khích các người học hỏi và trình diễn chu đáo các bài Thánh ca.
72. Cũng phải ân cần săn sóc trong các Chủng viện của Giáo phận, các Tu hội thừa sai và Dòng tu, những người sắp lãnh chức thánh được huấn luyện đúng mức, theo tư tưởng của Hội thánh, về lý thuyết và thực hành khoa Thánh nhạc và Thánh ca Grêgôriô do các thầy đủ tư cách trong ngành nghệ thuật đó, các vị này phải tỏ lòng kính trọng các tập quán và nguyên tắc của người xưa và triệt để tuân theo các lề luật và quy tắc của Tòa Thánh.
HUẤN THỊ "VỀ ÂM NHẠC TRONG PHỤNG VỤ"
(Instructio de Musica in Sacra Liturgia)
Thánh Bộ Lễ Nghi, Ngày 5 tháng 3 năm 1967
a. Thánh nhạc là loại âm nhạc được sáng tác để thờ phượng Thiên Chúa, nên phải biểu lộ sự thánh thiện và diễn tả được hình thức nghệ thuật cao.
b. Khi nói đến Thánh nhạc thì phải kể nhạc Grêgôriô, nhạc đa âm cổ điển và hiện đại dưới các hình thức khác nhau, nhạc soạn cho đại quản cầm và các nhạc khí được công nhận, các ca khúc bình dân, phụng vụ và tôn giáo.